Als een boom in een bos omvalt en er is niemand in de buurt om het te horen, maakt het dan geluid? – luidt een bekend raadsel.
Er zijn oneindig veel variaties op de vraag en minstens zoveel antwoorden. Vaak bevatten deze varianten aanvullingen als de ligging van het bos (bijvoorbeeld op een onbewoond eiland), de aanwezigheid van al-dan-niet geïnteresseerde bosdieren, de definiëring van ‘geluid’ als trillingen in een medium of als zintuiglijke indruk en problematiek rond de subject-objectscheiding in bredere zin.
Een hoop knappe koppen hebben hun hoofd al gebroken over het antwoord, dus dat laten we vandaag even voor wat het is, maar dit betekent niet dat we ons het lot van de boom niet mogen aantrekken.
Want dat is wat het raadsel buiten beschouwing laat: de mening van de boom in de hele situatie. Dat lijkt mij geen sinecure. Het leven van een boom kent verschillende stadia: de groei van eikel tot zaailing tot volwassen boom en het uiteindelijke sterven – het omvallen in dit verhaal. Allemaal met een eigen schoonheid. De laatste levensfase is, hoewel het niet de fase is waar de boom naar uitkijkt, een onlosmakelijk onderdeel van zijn bestaan.
En als hij dan toch moet vallen dan maar met flair en waardigheid, toch? Tijdens een voorjaarsstorm met hevige rukwinden, te midden van vluchtend wild en krijsende vogels – zo stel ik me voor. Met het lawaai van ritselende bladeren, brekende takken en krakende wortels ter aarde storten. En mag er dan alsjeblieft een zelfbewuste levensvorm aanwezig zijn om dit alles te aanschouwen? Anders zou ik ook lekker blijven staan als ik de boom was.
Voor wie doen we het nu eigenlijk allemaal? De boom en ikzelf; zowel het vallen als het blijven staan. Dat is een vraag die me momenteel bezighoudt, want ook junkies komen in het bos. Vaak handel ik naar wat anderen van mij vinden – of ze me ‘horen’. Hengelen naar goedkeuring noemen ze dat. Of we het nu hebben over studie, werk, relaties of opvattingen, ik heb validatie nodig. Waarom zou je anders omvallen – of blijven staan? Het is het soort vraag dat steeds prangender wordt als je lang alleen in het bos staat.
Wie of wat houdt mij op het juiste pad? Waar leren bomen en junkies wat goed en wat slecht is? Dat leer je in ieder geval niet door je waardesysteem buiten jezelf te plaatsen: dat heb ik geprobeerd. Dan neem ik egocentrische beslissingen vooral als ‘de ander’ even niet oplet. Er is een groot verschil tussen ‘iets doen voor een ander’ en ‘iets voor anderen doen’.
In herstel word ik pijnlijk geconfronteerd met dit wankele morele kompas, was het maar omdat voor ‘de ander’ nuchter blijven niet werkt. Dat is ondertussen wel bewezen. De boom mag leren dat het voor hemzelf waarde heeft of hij staat of dat hij valt. En dat geen toeschouwer – mens, fazant of bunzing – daar afbreuk aan doet. Dat hij misschien op een dag zal vallen, maar dat dit op zijn voorwaarden moet gebeuren, omdat dit de enige voorwaarden zijn die hem überhaupt staande houden. En tot die tijd mag hij precies doen wat hij doet: staan, midden in het bos, geworteld in de aarde en met de wind in zijn kruin.
Ik zou het raadsel voor vandaag eenmalig willen herschrijven:
Als een junkie in een bos terugvalt en er is niemand in de buurt om dit te zien, valt hij dan nog terug?
Om daar direct aan toe te voegen:
En voor wie bleef hij tot die tijd dan nuchter?